“Jepi fëmijës një peshk dhe t’i po e ushqen për një ditë:
Mësoje fëmijën si të peshkoj dhe i ke siguruar ushqim për tërë jetën.”
Edukimi është një proces që ndodh si në nivelin individual të çdo qenieje njerëzore, ashtu edhe në nivelin global të njerëzimit total, i cili nuk pushon kurrë së marri pjesë në procesin arsimor. Arsimi është një kategori sociale dhe historike; asnjë shoqëri nuk ka dështuar të ketë një sistem arsimor.
Programet parashkollore ofrojnë edukim dhe kujdes në fëmijërinë e hershme për fëmijët me prejardhje të ndryshme kulturore dhe socio-ekonomike në vitet para hyrjes së tyre në klasën 1.
Cilësimet zakonisht përfshijnë shkollat, çerdhet, qendrat e kujdesit për fëmijët dhe shtëpitë private. Që nga mesi i shekullit të 20-të, programet parashkollore kanë qenë gjithnjë e më të përhapura duke pasur parasysh njohjen e rëndësisë së të mësuarit gjatë fëmijërisë së hershme, kur zhvillimi i trurit është shumë i shpejtë.
Një nga funksionet e rëndësishme të programeve parashkollore është të ndihmojë fëmijët të fitojnë aftësi të lidhura me të nxënit, si aftësia për të shprehur mendime, për të përshtatur sjelljet ndaj kërkesave të situatës, për të kontrolluar impulsivitetin, për të treguar kuriozitet, për të qëndruar të përqendruar dhe për të qenë kompetent në shoqëri.
Si e tillë, gatishmëria për shkollë nuk ka të bëjë vetëm me mësimin e fëmijëve për aftësitë themelore të gjuhës dhe matematikës, por ka të bëjë edhe me promovimin e vetë-rregullimit. Megjithëse janë të dobishme për të gjithë fëmijët, këto mundësi mësimi në fëmijërinë e hershme janë veçanërisht të rëndësishme për fëmijët në grupet e pafavorizuara pasi ato luajnë një rol kritik në reduktimin e ndikimit të përvojave negative të hershme dhe në ridrejtimin e zhvillimit të tyre në një trajektore më produktive. Prandaj, programet parashkollore mund të ndihmojnë në zvogëlimin e hendekut arsimor midis fëmijëve nga familjet e cenueshme dhe më të pasura.
Praktikat e të mësuarit në klasat përgatitore janë të bazuara në parimet e mëposhtme. Ato japin një strukturë që mbështet punën tonë me fëmijët dhe që na kujton ne në çdo moment, “tablonë e madhe”- kornizën teorike të të mësuarit tonë.
Të gjithë fëmijët prekin aktivisht botën në të cilën ata jetojnë. Mundësitë e dhëna për të bërë zgjedhjen lidhur me veprimetaritë e tyre, i bëjnë ata të fitojnë njohuri, aftësi dhe shprehi për të zgjidhurproblemet. Fëmijët lindin me dëshirën për të mësuar dhe për t’i dhënë kuptimbotës së tyre. Kërkimet na kanë treguar se fëmijët jo vetëm janë të aftë tëzgjedhin se çfarë u pëlqen, se ata fitojnë jo vetëm njohuri dhe aftësi, porkanë edhe motivim te madh për të vepruar. Mësuesit dhe prindërit mund ta përshpejtojnë dashurinë e fëmijëve për të mësuar duke i lejuar ata të bëjnë zgjedhje në veprimtari të ndryshme, si dhe duke i mbështetur në perpjekjet për të zgjidhur problemet e tyre
Fëmijët i ndërtojnë njohjet dhe vlerat përmes ndërveprimit me bashkëmoshatarët, prindërit, të rriturit e tjerë, si dhe zbulimit aktivte të mjediseve sociale dhe fizike. Fëmijët duhet të gëzojnë një komunitet të të mësuarit ku ata mund të veprojnë drejtpërsëdrejti me objektet dhe të ndërveprojne me njerëzit. Kjo për arsyen se te fëmijët parashkollorë,të menduarit dhe veprimet janë të lidhura shumë ngushtë. Kur ne i japim fëmijëve mundësinë të zbulojnë, të eksperimentojnë, të bëjnë gjykime, të, bashkëpunojnë dhe të ndajnë të menduarin e tyre me të tjerët, ne mbështesimzhvillimin e tyre njohës dhe social.
Të menduarit e fëmijëve përmban gabime të pa paragjykuara. Gjatëzhvillimit të tyre, fëmijëte ndërtojnë njohjen përmes integrimit të informacionit te ri me atë cfarë ata dinë. Në këtë mënyrë, fëmijët bëjnë shpesh gabime ose arrijnë në perfundime të gabuara. Kjo është pjesë e domosdoshme e procesit të të mësuarit. Kur ne i japim fëmijëve kohë të mjaftueshmë dhe udhëheqje të përshtatshme për të njohur dhe korrigjuar gabimet e tyre, ne i mësojmë ata jo vetëm si të mendojnë për veten, por u tregojmë se dhe kemi besim se ata mund t’i figurojnë gjërat si duhet. Fëmijët me besim në aftësitë e tyre për të punuar mbi problemet që kanë, janë mendimtarë aktivë.
Të mësuarit e hershëm dhe fushat e zhvillimit ndërveprojnë dhe ndikojnë mbi njëra-tjetrën. Ndërsa të rriturit janë në gjendje të karakterizojnë të mësuarin në fusha lëndore (shkencë, matematikë, art, edukim fizik dhe shëndetsore, etj.), kjo nuk është e njëjta gjë se si fëmijët organizojnë të menduarit ë tyre. Zhvillimi i tyre social dhe emocional shkon hap pas hapi me të mësuarin e tyre në fusha të ndryshme. Nä fakt, aftësitë e fëmijëve për te ndertuar njohuritë bazë varen nga zhvillimi i tyre social, emocional dhe fizik; ato janë të lidhura ngushtë me to. Si mësues dhe edukatorë ne u shërbejmë fëmiëve më të mirën e eksperiencave të të mësuarit, që janë jo vetëm të kuptimshme, por edhe të shtrira në fusha të ndryshme të zhvillimit.
Familjet (prindërit) janë mësuesit e parë më të rëndësishëm te fëmijës. Familjet (prindërit) janë mësuesit më të hershëm të fëmijëve, ata janë gjithashtu dhe partnerët tanë më ndihmës në edukimin e fëmijëve parashkollorë. Ne të gjithë perpiqemi të investojmë thellë në suksesin e fëmijëve dhe realizimin e një qëllimi të përgjithshëm: të japim edukimin më të mirë të mundeshëm në një mjedis sa më të shëndetshëm që është i pasur me mundësi të mësuari. Ndërtimi i marrëdhënieve të hapura, me respekt reciprok dhe besueshmëri te made me prindërit dhe familjet e fëmijëve ndihmon të zhvillojnë te fëmijët ndjenjën e sigurisë dhe të vazhdimësisë nga klasat përgatitore në shkollë.Fëmijët shfaqin ndryshime individuale në zhvillimin e kompetencave të tyre. Kërkimet dhe eksperienca jonë na kanë treguar se fëmijët në përgjithësi shkojnë ne fazat e identifikuara të rritjes dhe zhvillimit, por gjithashtu është e vërtetë se ata mund të kenë ndryshime të medha individuale në përqindjen he mënyrat se si i kapërcejnë këto faza. Ky ndryshim është normal. Në mund t’1 japim mbështetjen më të mire progresit të secilit fëmijë duke i përmbushur nevojat që kanë dhe duke ndertuar punën ditore dhe vjetore mbi pikat e forta që ata kanë .
LITERATURA
Grup autorësh (2005): Arti i rritjes së fëmijëve (çdo gjë që duhet të dini nga shtatzënësia deri në moshën gjashtëvjeçare), Pegi, Tiranë
Theodhori Karaj (2005): Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Progres, Tiranë
Pettijon,Terry F. (1996): Psikologjia /Një hyrje koncize/ ( botimi i dytë). Fondacioni Soros “Programi për mbështetjen e Arsimit të Lartë në Shqipëri” , “Lilo” , fq. 82.
Landers, c.,( 2002). Milestones in early child development. Developmental Pediatrics
MAShT.,(2006). Kurrikula e edukimit parashkollor në Kosovë (3-6 vjeç). Libri shkollor. Prishtinë
MAShT., (2010). Standardet e zhvillimit dhe të nxënit në fëmijërinë e hershme 0-6 vjeç. DRAFT MPPS., (2008). Standardet për mësim dhe zhvillim të hershëm te fëmijët në moshë prej 0-6 vjeç.Republika e Maqedonisë.
KOMA
Ross Vasta, Marshall M.Haith dhe Scott A.Miller (2007): Psikologjia e fëmijës – shkenca moderne, Uegen, Tiranë Spodek, B., &Saracho, O., (1994). Right from the start: Teaching children age’s three to eight. Boston: Allyn and Bacon Sharon.L.Kagan, Pia Rebello Britto(2005). Going global with Early Learning and Development Standards. Columbia University Shonkoff, J.P., & Phillips, D.A. (Eds.) (2000). From neurons to neighborhoods: The science of early childhood development.Washington, DC: National Academy Press
Unicef LIFESTART, (2001). UNICEF , Early Childhood Resource Pack, Young child Survival,
Growth&Development World Bank, (2002). From Early Child Development to Human Development . Washington DC Washington State Early Learning and Development Benchmarks., (2005). A guide to Young Children’s Learning and Development: From birth to kindergarten entry, Tha State of Washington.
