UNIVERSITETI SHTETËROR I TETOVËS
FAKULTETI PEDAGOGJIK
Programi studimor: Pedagogji (Cikli i II-të)
Drejtimi: Menaxhimi në arsim
Tema: Anët pozitive dhe negative të Procesit të Bolonjës
Mentore: Prof. Dr. Rabije Murati Studente: Elira Halili
Përmbajtja
Çka është Procesi i Bolonjës?. 4
Arsyeja e formimit të Procesit të Bolonjës. 4
Fillet e para të Procesit të Bolonjës. 5
Sistemi i Procesit të Bolonjës. 6
Anët pozitive të Procesit të Bolonjës. 7
Si përfitojnë studentët nga procesi i Bolonjës?. 7
Anët negative të Procesit të Bolonjës. 8
Procesi i Bolonjës është një iniciativë ndërqeveritare që synon krijimin e një Sitstemi të Arsimit të Lartë Evropian dhe njohjen e këti sistemi në mbarë botën.
Supozimi ishte për të bërë Evropën një lider botëror në arsimin e lartë. Ky Proces filloi në qershor 1999, kur ministrat e arsimit të lartë nga 29 vende, duke përfshirë Britaninë e Madhe takoheshin çdo dy vjetë për ta kontrolluar progresin e këtij procesi dhe të caktoheshin gjërat e tjera të nevojshme për ndryshim.
Takimi më i fundit i tillë nga 46 nënshkrues u mbajt në prill 2009 në Leuven. Ai arriti në përfundimin se “zbatimi i plotë dhe i duhur”.
Deklarata e Bolonjës identifikoi një sërë objektivash kryesore, përparimi i të cilave është monitoruar dhe menaxhuar përmes një sërë Konferencash Ministrore, të mbajtura ndërmjet viteve 1999 dhe 2018.
Deri më sot, anëtarë të Procesit të Bolonjës janë 49 vende , së bashku me Komisionin Evropian, dhe anëtarë konsultativë janë UNESCO , EUA , ESU , EURASHE , ENQA , Education International dhe BUSINESSEUROPE. Përpos këtyre vendeve antare ka edhe vende të tjera që kanë tentuar të bëhen pjesë e Procesit të Bolonjës dhe janë refuzuar ato vende janë: Kirgistani, Qiproja veriore, Izraeli dhe Kosova.
Procesi i Bolonjës gjatë zbatimit të tij ka paraqitur shumë anë pozitive por ka pasur edhe pasoja negative disa prej tyre mund të i cekim si anë pozitive është se Procesi i Bolonjës synon të sjellë më shumë koherencë në sistemet e arsimit të lartë në të gjithë Evropën.
Ajo krijoi Zonën Evropiane të Arsimit të Lartë për të lehtësuar lëvizshmërinë e studentëve dhe stafit, për ta bërë arsimin e lartë më gjithëpërfshirës dhe më të aksesueshëm dhe për ta bërë arsimin e lartë në Evropë më tërheqës dhe konkurrues në mbarë botën. Kurse si anë negative mund të themi se jo në të gjitha vendet bëhet zbatimi se si duhet i këtij procesi kurse në fund të fundit vlerësimi merret i njëjtë. Përpos këtyre kemi edhe disa veti të tjera të paraqitura më posht.
Fjalët kyçe: Procesi Bolonjës, anët pozitive, anët negative, themelimi, zbatimi, shkollimi lartë, evropian etj.
Hyrje
Në këtë punim kemi të bëjmë me Procesin e Bolonjës kurse si temë e trajtuar më gjerësisht janë dy anët e tij ato pozitive dhe negative që janë vërejtur si efekte anësore gjatë zbatimit të tij. Si fillim për të kuptuar më qartë se çka është Procesi i Bolonjës e kemi sqaruar në pika të shkurta se kur kanë qenë mendimet e para për një gjë të tillë dhe cili ka qenë qëllimi i formimit të këtij procesi.
Shumë shtete të Evropës e pëlqyen këtë mendim sepse benefitet për secilin shtet anëtar ishin të mëdha për zhvillimin e arsimit të lartë në ato shtete, me një fjalë studentëve ju garantohej një liri më e madhe e lëvizjes nëpër shtetet tjera dhe më shumë hapësirë për të vazhduar studimet më tej.
Këto edhe disa arsye të tjera të cekura më posht u bënë arsye pse shumë shtete u bënë anëtare të këtij procesi të Bolonjës. Disa shtete që shfaqën vullnetin të bëhen anëtare u privuan nga kjo e drejtë shkaku i disa problemeve shtetërore që kishin ato.
Pas përshkrimit se çka është Procesi Bolonjës, arsyes së themelimit të tij, shtetet që u bënë anëtare etj., në vazhdim ceken anët pozitive dhe negative të tij. Nga hulumtimi im kam hasur më shumë anë pozitive se anë negative që janë hasur me zbatimin e tij. Kuptohet se kur ka diçka të re efektet apo mënyra e funksionimit të saj vërehet me kohë gjatë përdorimit.
Vlenë të theksohet se për përmirësimin e këtij sistemi janë mbajtur takime të shpeshta ku janë paraqitur nevoja apo kërkesa për ndryshime të cilat janë aprovuar varësisht rendit të ditës në ato takime.
Çka është Procesi i Bolonjës?
Procesi i Bolonjës është një proces ndërqeveritar i reformës së arsimit të lartë që përfshin 49 vende evropiane dhe një numër organizatash evropiane, duke përfshirë EUA. Qëllimi i tij kryesor është të rrisë cilësinë dhe njohjen e sistemeve evropiane të arsimit të lartë dhe të përmirësojë kushtet për shkëmbim dhe bashkëpunim brenda Evropës, si dhe ndërkombëtarisht.[1] (Bologna Process, a.d.)
Arsyeja e formimit të Procesit të Bolonjës
Objektivi kryesor i Procesit të Bolonjës është krijimi i një zone evropiane të arsimit të lartë dhe promovimi i sistemit evropian të arsimit të lartë në mbarë botën, për të rritur konkurrencën ndërkombëtare. Për të siguruar krahasueshmërinë e sistemeve universitare evropiane, Deklarata e Bolonjës identifikoi një sërë objektivash kryesore, përparimi i të cilave është monitoruar dhe menaxhuar përmes një sërë Konferencash Ministrore, të mbajtura ndërmjet viteve 1999 dhe 2018.
Objektivat e arritura dhe objektivat që ende po ndiqen përfshijnë:
miratimi i një sistemi kualifikimi të thjeshtë dhe të lehtë për t’u krahasuar, duke përfshirë zbatimin e Suplementit të Diplomës;
miratimi i një sistemi të bazuar në dy cikle kryesore, Niveli 1 dhe 2. Për të hyrë në ciklin e dytë, studentët duhet të përfundojnë ciklin e parë, i cili nuk mund të jetë më pak se tre vjet;
konsolidimi i një sistemi kreditesh – bazuar në sistemin ECTS – që mund të fitohen edhe në fusha të ndryshme të disiplinës;
nxitja e lëvizshmërisë (për studentët, mësuesit, studiuesit dhe stafin teknik dhe administrativ), duke hequr pengesat e qarkullimit të lirë;
promovimi i bashkëpunimit evropian në lidhje me vlerësimin e cilësisë;
promovimi i rëndësisë së një zone evropiane të arsimit të lartë: zhvillimi i planeve të studimit, bashkëpunimi ndërmjet universiteteve, programet e lëvizshmërisë, planet e integruara të studimit, trajnimi dhe kërkimi.[2] (Bologna Process, n.d.)
Fillet e para të Procesit të Bolonjës
Në vitin 1998, Rrënjët e Procesit të Bolonjës themelohen me deklaratën e Sorbonës si rezultat i takimit të Ministrave të Arsimit të Francës, Italisë, Gjermanisë dhe Anglisë që mbahet në Sorbonë. Ideja për themelimin e një zone të përbashkët të arsimit të lartë lind fillimisht me këtë deklaratë. Por procesi i Bolonjës, zyrtarisht, në vitin 1999 filloi kur 29 shtete evropiane përgjegjëse për arsimin e lartë nënshkruan dhe publikuan deklaratën.
Dy vjet pas publikimit të Procesit të Bolonjës, me pjesëmarrjen e 3 vendeve të tjera duke përfshirë Turqinë (Turqinë, Kroacinë dhe Qipron e Jugut), 32 vende evropiane Ministrat e Arsimit të Lartë u mblodhën më 19 maj 2001 në Prag për të ndjekur procesin e Bolonjës dhe për të përcaktuar të ardhmen e Procesit.[3] (History of Bologna Process, a.d.)
Deri më sot, anëtarë të Procesit të Bolonjës janë 49 vende , së bashku me Komisionin Evropian, dhe anëtarë konsultativë janë UNESCO , EUA , ESU , EURASHE , ENQA , Education International dhe BUSINESSEUROPE.[4] (The Bologna Process and European Higher Education Area (EHEA), a.d.)
Katër vende apo subjekte aplikuan për t’u përfshirë në Procesin e Bolonjës, por deri më tani janë refuzuar.
Kirgistani
Megjithëse Republika e Kirgistanit ratifikoi Konventën e Njohjes së Lisbonës në vitin 2004, ajo nuk është një shtet palë në Konventën Kulturore Evropiane të Këshillit të Evropës dhe nuk ka – me sa dihet – asnjë konsideratë për zgjerimin e fushëveprimit gjeografik të kësaj Konvente. Prandaj, duket qartë se Republika e Kirgistanit nuk ka të drejtë të bashkohet me Procesin e Bolonjës sipas kritereve të përcaktuara në Berlin.
Qiproja Veriore
Qiproja Veriore nuk njihet si një ent politik i pavarur nga asnjë anëtar i Procesit të Bolonjës, përveç Turqisë. Prandaj, ajo nuk është anëtare e ndonjë organizate ndërqeveritare ndërkombëtare dhe nuk është palë e Konventës Kulturore Evropiane të Këshillit të Evropës. Prandaj, Qiproja Veriore nuk ka të drejtë të bashkohet me Procesin e Bolonjës sipas kritereve të përcaktuara në Berlin.
Izraeli
Izraeli nuk është palë në Konventën Kulturore Evropiane të Këshillit të Evropës, megjithëse ka statusin e vëzhguesit. Prandaj, Izraeli merr pjesë në mbledhjet e Komiteteve Drejtuese të Këshillit të Evropës në kuadër të Konventës Kulturore Evropiane – siç është CDESR – si vëzhgues. Ndërsa Izraeli nuk është pjesë e Evropës gjeografike, ai është pjesë e Rajonit të Evropës të UNESCO-s. Izraeli është gjithashtu një palë nënshkruese e Konventës së Njohjes së Lisbonës. Sipas kritereve të përcaktuara në Komunikatën e Berlinit, Izraeli nuk ka të drejtë për akses në Procesin e Bolonjës.
Kosova
Kosova nuk është palë e Konventës Kulturore Evropiane të Këshillit të Evropës. Statusi i saj sipas të drejtës ndërkombëtare publike si një krahinë e Republikës së Serbisë, e cila kohët e fundit është shkëputur në mënyrë të njëanshme, është e diskutueshme, megjithëse disa shtete e kanë njohur Kosovën si shtet (86 nga 193 vende anëtare të OKB-së, 22 nga 27 vende anëtare të BE-së). Prandaj, Kosova për momentin nuk mund të bëhet anëtare e Procesit të Bolonjës.[5] (What is Bologna Process, n.d.)
Sistemi i Procesit të Bolonjës
ECTS do të thotë Sistemi Evropian i Transferimit të Kredive dhe është mjeti kryesor i Bolonjës i cili përdoret për promovimin e akademikëve drejt dhe nga Evropa. Programi trajton transfertat e kreditit për studentët që po kalojnë kohë duke studiuar jashtë shtetit.
ECTS bazohet në kurse me orar të plotë dhe ngarkesa e punës merret parasysh duke përfshirë kohën laboratorike, provimet dhe ligjëratat, të cilat më pas futen në kredite të cilat jepen vetëm pasi të përfundojë kursi.
Kreditë ndahen si më poshtë:
60 kredite jepen për një vit të plotë arsimimi
30 kredite jepen për semestër
20 kredite jepen për tremujor
Kjo do të thotë që një diplomë bachelor e përfunduar mund të marrë rreth 180 deri në 240 kredite, ndërsa një diplomë master mund të marrë rreth 300 kredite.[6] (Review of Bologna Tools, a.d.)
Anët pozitive të Procesit të Bolonjës
Procesi i Bolonjës synon të sjellë më shumë koherencë në sistemet e arsimit të lartë në të gjithë Evropën.
Ajo krijoi Zonën Evropiane të Arsimit të Lartë për të lehtësuar lëvizshmërinë e studentëve dhe stafit, për ta bërë arsimin e lartë më gjithëpërfshirës dhe më të aksesueshëm dhe për ta bërë arsimin e lartë në Evropë më tërheqës dhe konkurrues në mbarë botën. [7] (The Bologna Process and the European Higher Education Area, n.d.)
Në mënyrë që të gjitha vendet që marrin pjesë në procesin e Bolonjës të kenë përfitime, të gjitha vendet pjesëmarrëse duhet të angazhohen për:
Formimi i një sistemi të arsimit të lartë me tre cikle me ciklin e parë është niveli bachelor, i dyti është niveli master dhe i treti është niveli i doktoraturës.
Sigurimi i njohjes reciproke të diplomave dhe proceseve mësimore gjatë përdorimit të diplomave dhe rezultateve të trajnimit nga një vend në tjetrin për punë dhe studime.
Krijimi i një sistemi cilësor akreditimi për t’u siguruar që të gjithë studentët të kenë akses në arsim të cilësisë së lartë.
Si përfitojnë studentët nga procesi i Bolonjës?
Për të optimizuar procesin e njohjes së diplomave/çertifikatave/diplomave dhe homogjenizimit të arsimit në të gjitha vendet evropiane, EHEA ka zhvilluar një sërë mjetesh të rëndësishme:
EuroPass – sistemi i menaxhimit të mësimit dhe punësimit siguron procesin e njohjes, informacionin e punësimit dhe garanton pranimin kur merr pjesë në Procesin e Bolonjës.
EQF – Korniza Evropiane e Kualifikimeve
ECTS – Sistemi Evropian i Transferimit dhe Akumulimit të Kredive
Suplementi i diplomës
ECVET – Sistemi Evropian i Kredive për Arsimin dhe Aftësimin Profesional
Me këto mjete, studentët që marrin pjesë në program në një vend që merr pjesë në Procesin e Bolonjës dhe Konventën e Njohjes së Lisbonës do të përfitojnë nga:
Programi i trajnimit është i garantuar me cilësi për shkak të Standardeve dhe Udhëzimeve për Sigurimin e Cilësisë në Zonën Evropiane të Arsimit të Lartë.
Diploma/certifikata/diploma lëshohet së bashku me një dokument që përfshin të gjitha informacionet për kursin e studimit dhe gradën akademike të arritur, ECTS, nivelin e trajnimit dhe njohjen ekuivalente, për shkak të Suplementit të Diplomës.
Trajnimi është i njohur dhe mund të konvertohet në një numër përkatës të kredive ECTS, për shkak të sistemit evropian të transferimit dhe grumbullimit të kredive.
Nivelet dhe kualifikimet e trajnimit njihen në vendet që ndjekin Kornizën Evropiane të Kualifikimeve. Për shembull, niveli 6 është bachelor, niveli 7 është master dhe niveli 8 është doktoraturë.[8] (What Is The Bologna Process And Why It Is Important In Higher Education?, a.d.)
Anët negative të Procesit të Bolonjës
Disa vende kanë identifikuar në mënyrë specifike probleme në lidhjen e programeve të orientuara profesionalisht me modelin e tyre të Bolonjës. Problemi më i zakonshëm i artikuluar është se shumë kualifikime profesionale dhe profesionale ofrohen në programet e ciklit të shkurtër që kërkojnë më pak se 180 ECTS. Megjithatë, ka një sërë vendesh që mund të thuhet se i kanë integruar me sukses programet e tyre profesionale në strukturat e Bolonjës. Në Danimarkë, për shembull, të gjitha programet e ciklit të shkurtër (kohëzgjatja prej 120 ECTS) janë pjesë e ciklit të parë, por transferimi në një program të ciklit të dytë kërkon kredite shtesë. Vende të tjera, si Letonia, i kanë integruar programet e tyre të arsimit të lartë profesional në strukturën e ciklit të diplomave të Bolonjës dhe u lejojnë të diplomuarve të tyre akses në programet e ciklit të dytë të orientuara nga ana akademike. Situata është po aq pozitive për vendet që i kanë referuar në mënyrë eksplicite programet e tyre profesionale kornizave të tyre kombëtare të kualifikimeve, duke ilustruar rëndësinë e këtij mjeti.
Është interesante të theksohet se, megjithëse vendet më së shpeshti i perceptojnë problemet e pjesëmarrjes që lidhen me statusin e ulët socio-ekonomik, ato rrallë përmendin qartë kostot e arsimit të lartë si një arsye potenciale për nënpërfaqësim.
Për personat me aftësi të kufizuara, arsyet më të zakonshme të përmendura nga vendet për nënpërfaqësim janë infrastruktura e pamjaftueshme e përshtatur, mungesa e materialeve të përshtatshme mësimore dhe mësimore dhe problemet e financimit. (UNESCO IIEP, 2013)
Për më tepër, ESIB – që përfaqëson studentët në procesin e Bolonjës – paralajmëroi në “Deklaratën e Studentëve të Bolonjës” (1999) se një e duhur,
një fushatë informuese ishte e nevojshme për të parandaluar “kundërshtimin e panevojshëm dhe konfuzion”. Shqetësimi për zbatimin e duhur të instrumentet për të cilat është rënë dakord në Deklaratën e Bolonjës dhe në komunikatat pasuese vazhdojnë. “Libri i Zi i Bolonjës” i ESIB “Procesi” jep një sërë shembujsh ku reformat ishin të pamjaftueshme ose thjesht të gabuara.
Zbatimi i ECTS dhe reforma e kurrikula në funksion të sistemeve të reja të diplomave janë disa nga shembujt e spikatur të zonave ku kanë ndodhur probleme në zbatim. Një shqetësim edhe më i madh është më tepër reforma e ngadaltë thelbësore e kurrikulave për të plotësojnë më mirë tendencat dhe nevojat aktuale të ekonomis e dijes në aspektin e dijes dhe aftësive. Një fokus sistematik në zhvillimin e aftësive dhe përcaktimin e aftësive në pritje si rezultatet e të nxënit janë veçanërisht të pazhvilluara. Një fushë tjetër për përmirësim të mëtejshëm është ajo e studimeve të doktoraturës, veçanërisht në aspektin e ofrimit të studentëve të doktoraturës lehtësira kërkimore mbështetëse dhe bërjes së lëvizshmërisë si një pjesë e qenësishme e përvojës së tyre kërkimore. Një sfida e përgjithshme ende qëndron në konsolidimin të mekanizmave të sigurimit të cilësisë në nivele kombëtare. Këto probleme nuk janë domosdoshmërisht shkak ndaj mungesës së vullnetit nga ana e institucioneve dhe qeverive për të ndërmarr reformat e nevojshme, por më tepër për mungesë njohurish dhe përvojë në lidhje me mënyrën e realizimit të tyre.pr[9] (Manja, 2006)
Libri (Schultheis 2008) kritikon reformën e thellë që iu imponua universiteteve pa debat të mëparshëm demokratik dhe përpiqet të kapë logjikën dhe pasojat e situatës së re të universiteteve, e cila bazohet në procesin e Bolonjës. Është një proces më i gjerë i marketingut të arsimit të lartë. Pasoja është se universitetet shihen si “shërbime biznesi”, njohuritë dhe aftësitë si mall dhe studentët si klientë. Autorët e librit (Haß dhe Mueller-Schoell, 2008) shprehin një shqetësim të përbashkët për zhvillimin e arsimit të lartë në Evropë, sepse reforma aktuale i detyron nxënësit dhe mësuesit marrëdhëniet instrumentale mbi aktivitetet e tyre dhe shkatërron kulturën akademike. Ata tregojnë për shfaqjen e arsimit të lartë privat, futjen e tarifave të studimit dhe depërtimin gradual të kapitalit në sferën e universiteteve publike në Gjermani (poste profesorësh të paguar nga biznesi, etj.). Universitetet nuk shihen më si institucione të veçanta dhe të pavarura të arsimit, por si pjesë e ekonomisë kombëtare. konkurrueshmëria e saj ndërkombëtare, e lidhur nga mekanizmat dhe kërkesat e tregut.[10] (Dalibor, 2015)
Duke u bazuar në të dhënat e mësipërme ne mund të themi së ndarja e sistemit arsimor të lartë po zbatohet në shumë vende shembull edhe në Kosovë edhe pse ajo nuk është pjesë anëtare e këtij Procesi të Bolonjës ajo zbaton këtë ndarje të sistemit të lartë të arsimit.
Rrënjët e formimit të Procesit të Bolonjës themelohen me deklaratën e Sorbonës si rezultat i takimit të Ministrave të Arsimit të Francës, Italisë, Gjermanisë dhe Anglisë që mbahet në Sorbonë. Por procesi i Bolonjës, u themelua zyrtarisht, në vitin 1999 filloi kur 29 shtete evropiane përgjegjëse për arsimin e lartë nënshkruan dhe publikuan deklaratën. Deri më sot janë 49 shtete anëtare në këtë proces.
Sistemi Evropian i Transferimit të Kredive dhe është mjeti kryesor i Bolonjës i cili përdoret për promovimin e akademikëve drejt dhe nga Evropa. Programi trajton transfertat e kreditit për studentët që po kalojnë kohë duke studiuar jashtë shtetit dhe llogariten varësisht ndarjes që është bërë për një vitë akademik, një semestër etj.
Anët pozitive të sistemit të Bolonjës janë se sjellë koherencë në të gjitha vendet njësojë, ka krijuar mundësinë e lëvizjes së lirë të studentëve, sigurimi i njohjes reciproke të diplomave etj.
Anë negative mund të cilësohen si: problemi më i zakonshëm i artikuluar është se shumë kualifikime profesionale dhe profesionale ofrohen në programet e ciklit të shkurtër që kërkojnë më pak se 180 ECTS, shpesh i perceptohen problemet e pjesëmarrjes që lidhen me statusin e ulët socio-ekonomik ato rrallë përmendin qartë kostot e arsimit të lartë, për personat me aftësi të kufizuara shpesh herë ka pasur ankesa në lidhje me arsyet më të zakonshme të përmendura nga vendet për nënpërfaqësim të cilat janë infrastruktura e pamjaftueshme dhe e papërshtatur, mungesa e materialeve të përshtatshme mësimore dhe mësimore dhe problemet e financimit.
Crosier, David; Parveva, Teodora, The Bologna Process: Its impact in Europe and beyond, UNESCO: International Institute for Educational Planning, Paris, 2013.
Këto website janë marr për herë të fundit më datën 22. 3. 2023.
https://eua.eu/issues/10:bologna-process.html
https://www.enic-naric.net/page-bologna-process
https://sites.google.com/site/whatisbolognaprocess/rejected-countries-entities
http://www.gmacbolognaproject.com/
https://www.freelancehouse.co.uk/blog/bologna-process/
https://scholar.harvard.edu/files/manja_klemencic/files/mklemencic_bologna_handbook.pdf
https://simiswiss.ch/what-is-the-bologna-process-and-why-it-is-important-in-higher-education/
[1] https://eua.eu/issues/10:bologna-process.html
[2] https://www.unibo.it/en/international/agreements-and-networks/bologna-process#:~:text=The%20main%20objective%20of%20the,world%2C%20to%20increase%20international%20competitiveness.
[3] https://bologna.nevsehir.edu.tr/en/history-of-bologna-process#:~:text=At%201998%2C%20The%20roots%20of,first%20aroused%20with%20this%20declaration
[4] https://www.enic-naric.net/page-bologna-process
[5] https://sites.google.com/site/whatisbolognaprocess/rejected-countries-entities
[6] http://www.gmacbolognaproject.com/
[7] https://education.ec.europa.eu/education-levels/higher-education/inclusive-and-connected-higher-education/bologna-process
[8] https://simiswiss.ch/what-is-the-bologna-process-and-why-it-is-important-in-higher-education/
[9] https://scholar.harvard.edu/files/manja_klemencic/files/mklemencic_bologna_handbook.pdf
[10] https://www.researchgate.net/publication/300500482_The_negative_effects_of_the_Bologna_process_in_practice
