Si ndikon në mendje të folurit e shumë gjuhëve?
Për dekada të tëra, kjo pyetje u la mënjanë pasi studiuesit e konsideruan trurin “standard” si një organ që njeh vetëm një gjuhë. Por tani, më shumë se kurrë, ky supozim është jashtëzakonisht i pasaktë.
Sot, shumica e popullsisë së botës flet të paktën dy gjuhë. Në Evropë, plotësisht dy të tretat e popullsisë janë dygjuhëshe ose shumëgjuhëshe.
“Ka shumë njerëz atje që janë dygjuhësh dhe shumëgjuhësh,” thotë psikolinguistja moldavo-amerikane Viorica Marian, profesoreshë në Universitetin Northwestern dhe autore e “The Power of Language.
“Kjo do të ndihmonte për të kuptuar se si funksionon një mendje shumëgjuhëshe, sepse ka shumë të ngjarë që kjo është e ardhmja e njerëzimit, veçanërisht nëse i konsideroni gjuhët artificiale dhe sistemet e tjera simbolike si gjuhë”, thotë ajo.
Profesor Marian ishte një nga pionierët në fushën e psikolinguistikës dhe ka studiuar trurin shumëgjuhësh që nga vitet 1990. Në librin e saj të ri “Fuqia e gjuhës: shumëgjuhësia, vetvetja dhe shoqëria” ajo eksploron tërësinë e kërkimeve rreth shumëgjuhësisë, duke e shpjeguar atë me terma të thjeshtë dhe të kuptueshëm.
Sipas këtij hulumtimi, truri shumëgjuhësh funksionon shumë ndryshe nga truri “standard” njëgjuhësh kur bëhet fjalë për kujtesën, vendimmarrjen, kreativitetin, plakjen, por dhe më shumë.
“Njerëzit që flasin më shumë se një gjuhë ose dialekt kanë arkitektura të ndryshme gjuhësore, njohëse dhe nervore në raport me njerëzit që flasin vetëm një gjuhë,” shkruan Marian në libër.
“Por që ta studiojmë mendjen në këtë mënyrë abstrakte sikur të ishte njëgjuhëshe – vetëm një gjuhë, një mendje – është një mundësi e humbur dhe kjo na jep një kuptim të pasaktë se si funksionon truri”, tha ajo për Euronews Culture.
Këtu janë pesë mënyra se si truri dygjuhësh dhe shumëgjuhësh funksionojnë ndryshe, të cilat Marian i përshkruan në librin e saj.
Personat që flasin disa gjuhë mund të kenë personalitete të ndryshme në gjuhë të ndryshme
Njerëzit që flasin rrjedhshëm më shumë se një gjuhë, shpesh përshkruajnë se ndihen si njerëz të ndryshëm në secilën prej tyre, pasi aspekte të dallueshme të personalitetit të tyre bëhen më të forta në varësi të gjuhës që përdoret.
Në testet që vlerësojnë ato që psikologët i quajnë tiparet e personalitetit si hapja, ndërgjegjja, ekstraversioni, pajtueshmëria dhe neuroticizmi – njerëzit shumëgjuhësh shpesh shënuan rezultate të ndryshme në gjuhët e tyre amtare kundrejt gjuhës së dytë.
Për Marian, ky fenomen u përkthye drejtpërdrejt në aftësinë e saj për të shkruar librin e saj. Autorja, e cila u rrit në Moldavi duke folur rumanisht dhe rusisht, tha se nuk mund ta imagjinonte të shkruante librin “Fuqia e gjuhës” në ndonjë gjuhë tjetër përveç anglishtes, të cilën e mësoi në shkollë.
Ajo shkruan: “Të shkruarit në anglisht më çliron nga kufizimet e imponuara nga rolet gjinore që lidhen me gjuhën time amtare, duke më lejuar të jem mendimtare, shkrimtare dhe shkencëtare që gratë në shumë gjuhë nuk kanë mundësinë të jenë.”
“Ka një aspekt profesional, sigurisht, ku unë nuk kam fjalorin për të folur për neuroshkencën dhe shkencën njohëse në rumanisht dhe rusisht,” tha ajo për Euronews Culture. “Por ekziston edhe kjo lidhje personale, ku gjuha funksionon si mjet për kulturën. Dhe kultura rumune – kultura e Evropës Juglindore në përgjithësi – ka ende rrugë për të bërë kur bëhet fjalë për përfaqësimin e grave në shkencë.”
Një tru shumëgjuhësh përpunon çdo gjuhë kudo gjatë gjithë kohës
Më parë besohej se gjuhë të ndryshme ruheshin në pjesë të ndryshme të trurit dhe se secila do të “ndizej” kur do të përdorej në mënyrë aktive. Por hulumtimi ka treguar se teoria është e gjitha e gabuar. Një tru shumëgjuhësh në fakt përpunon të gjitha gjuhët paralelisht, duke i mbajtur ato të bashkëaktivizuara gjatë gjithë kohës.
“Kur truri juaj përpunon gjuhën, nuk është një vend në tru që e përpunon atë,” thotë Marian. “Është një rrjet që është i përhapur në të gjitha zonat e trurit.”
Për shkak të kësaj, truri dygjuhësh ka më shumë rrugë që lidhin fjalë, koncepte dhe kujtime të ndryshme në gjuhë të ndryshme. Praktikisht, kjo do të thotë se një dygjuhësh frëngjisht-anglisht do të shohë më shumë ngjashmëri midis fjalëve që s’kanë asnjë lidhje me njëra tjetrën.
Do të thotë gjithashtu se nëse një pjesë e trurit dëmtohet, një gjuhë mund të ndikohet më shumë se një tjetër. Marian e krahason atë me një orkestër që i ka humbur një instrument.
“Nëse dëmtoni një pjesë të trurit, ashtu si nëse hiqni një muzikant nga orkestra, disa pjesë muzikore preken më shumë se të tjerat,” tha ajo. “Një pjesë që mbështetet më shumë te violina do të ndikohet më shumë nga mosqënia e violinistit sesa pjesa që mbështetet më pak në të.”
Njerëzit që flasin më shumë se një gjuhë shpesh performojnë më mirë në detyrat e kreativitetit dhe të të menduarit divergjent.
Shumëgjuhëshit janë më kreativë se sa personat njëgjuhësh
Kreativiteti në thelb zbret në trurin tuaj duke krijuar lidhje midis gjërave në dukje të palidhura. Kështu lind frymëzimi për artin, muzikën, shkrimin dhe madje edhe zgjidhjen krijuese të problemeve.
Për shkak se një person shumëgjuhësh ka më shumë nga këto lidhje të lidhura me trurin e tyre përmes gjuhëve dhe kulturave të ndryshme, ata priren të performojnë më mirë në shumë detyra kreativiteti dhe mendimi divergjent.
“Ko-aktivizimi i vazhdueshëm i gjuhëve të shumta forcon lidhjet midis tingujve, shkronjave dhe fjalëve në mendjen e një dygjuhëshi, gjë që rezulton në rrjete më të dendura dhe lidhje më të forta në nivelet e koncepteve dhe kuptimit,” shkruan Marian.
Mësimi i një gjuhe tjetër madje mund t’ju bëjë më krijues, sipas Marian. Por mos prisni mrekulli.
Ajo shkruan se “ndërsa mësimi i një gjuhe tjetër nuk do ta çojë krijimtarinë tuaj nga zero në njëqind, ajo mund të ndihmojë në rritjen me disa hapa të krijimtarisë.
Kujtimet ruhen dhe kujtohen ndryshe në një mendje dygjuhëshe ose shumëgjuhëshe
Teoria e kujtesës së varur nga gjuha sugjeron që kujtimet janë më të lehta për t’u aksesuar nëse kujtohen në të njëjtën gjuhë në të cilën ka ndodhur ngjarja origjinale.
Për shembull, nëse një dygjuhësh mandarin-anglisht po ju tregon historinë e jetës së tij në anglisht, ai ka më shumë të ngjarë të fokusohet në gjërat që i kanë ndodhur në anglisht. Ndërsa nëse ata flasin mandarin, do të ndodhte e kundërta.
“Rrjete të ndryshme nervore aktivizohen nëpër gjuhë, dhe me këtë aktivizim, kujtime të ndryshme vijnë në mendje,” thotë Marian. “Kështu që gjuha ndryshon, sepse është shumë e lidhur me kulturën, kujtesën dhe përvojat personale.”
Ndodh edhe në akademi. Për shembull, nëse një dygjuhësh spanjisht-anglisht testohet në anglisht për diçka që ka mësuar në spanjisht, ata do të kenë një rezultat më të keq sesa nëse gjuha e të mësuarit përputhet me gjuhën e testit.
Përdorimi i një gjuhe që nuk e keni përdorur për një kohë madje mund të ndezë një vërshim kujtimesh që mendonit se i kishit harruar.
Mësimi i një gjuhe të ndryshme mund të ndihmojë trurin tuaj të plaket më ngadalë
Të folurit e gjuhëve të ndryshme kërkon që truri të përdorë shumë energji, e cila në afatgjatë mund ta mbrojë atë nga disa forma të rënies njohëse.
Hulumtimet kanë treguar se të moshuarit që dinë më shumë se një gjuhë kanë kujtesë më të mirë dhe studimet e popullsisë kanë zbuluar se vendet shumëgjuhëshe kanë më pak raste të Alzheimerit.
Një studim tjetër zbuloi se njohja e më shumë se një gjuhe mund të vonojë Alzheimer-in dhe llojet e tjera të demencës mesatarisht katër deri në gjashtë vjet. Dhe lajmi i mirë është se sapo të dini një gjuhë, nuk keni nevojë as ta përdorni rregullisht për të korrur përfitimet njohëse.
“Është një mënyrë e mirë nëse po mendoni për aftësitë ose mënyrat për të investuar kohën tuaj, të mësuarit e një gjuhe tjetër mund të jetë një mënyrë vërtet e dobishme që mund të paguajë dividentë afatgjatë ndërsa plakemi,” thotë Marian. /Euronews.al
